Makalah Bahasa Sunda "Cara Ngalestarikeun Budaya Sunda"

BAB I

PENDAHULUAN

A.    Kasang Tukang

Masarakat indonésia mangrupa hiji masarakat majemuk anu ngabogaan keanekaragaman di jero sagala rupa aspék kahirupan.Bukti nyata ayana kemajemukan di jero masarakat urang kasampak dina rupa-rupana kabudayaan di Indonésia.Henteu bisa urang pungkiri yén kabudayaan mangrupa hasil cipta, rasa,karsa manusa anu jadi asal kakayaan pikeun bangsa Indonesia.

Euweuh masarakat anu henteu ngabogaan kabudayaan.Kitu ogé sabalikna moal aya kabudayaan tanpa ayana masarakat ku kituna kabudayaan jeung masarakat kuat patula-patalina.

Nempo realita yén bangsa Indonésia nyaéta bangsa anu plural mangkabaris kasampak ogé ayana sagala rupa suku bangsa di Indonésia.Unggal suku bangsa iniliah anu saterusna ngabogaan ciri khas kabudayaan anu berbeda-beda.Suku Sunda mangrupa salah sahiji suku bangsa anu aya di pulo Jawa.Minangka salah sahiji suku bangsa di Indonésia, suku Sunda ngabogaan kharakteristik anu ngabédakeun manéhna kalawan suku séjén. Unik na kharakteristik suku Sunda ieu tercermin ti kabudayaan anu maranéhanana pibogaalus ti sagi ageman, panon pencaharian, kasenian sarta séjén sajabana.

B.     Rumusan Masalah

Pikeun ngagampangkeun pembahasan masalah mangka nu nyusun ngabatesan dina:

1.          Kawas naha kabudayaan suku Sunda?

2.          Kumaha masalah sosial anu aya dina masarakat Sunda?

3.          Kumaha sistem interaksi dina masarakat Sunda?

4.          Kumaha carana ngalestarikeun budaya sunda ?

C.     Tujuan Makalah

Sedengkeun tujuan ti makalah ieu nyaéta:

1.          Pikeun nyaho kabudayaan suku Sunda.

2.          Nyurtian salah sahiji wangun interaksi sosial anu aya dina masarakatSunda.

3.          Nelaah sistem interaksi dina kahirupan kasapoé jeput suku Sunda.

4.          Pikeun nyaho kumaha agar budaya Sunda lestari.

BAB II

KAJIAN TEORI

Suku Sunda nyaéta jumplukan etnis anu asalna ti bagian kulon pulo Jawa Indonésia ti Tungtung Kulon di tungtung kulon pulo Jawa nepi ka kira-kira Brebes nyaéta ngawengku wewengkon administrasi propinsi Jawa Barat, Banten, sawaréh DKI Jakarta, sarta sawaréh Jawa Tengah. Jawa Barat mangrupa propinsi kalawan jumlah nu nyicingan nu loba di Indonésia.

Alatan tempatna anu padeukeut kalawan puseur dayeuh nagara mangka ampir sakumna suku bangsa anu aya di indonésia aya di propinsi ieu.65% penduduk Jawa Barat nyaeta suku Sunda anu mangrupa nu nyicingan pituin propinsi ieu.Suku séjénna nyaéta Suku Jawa anu loba ditepungan di wewengkon bagian kalér Jawa Barat. Suku Betawi loba nyicingan wewengkon bagian kulon anu deket jeung Jakarta.Suku Minang sarta Suku Batak loba nyicingan di Dayeuh-dayeuh\badag di Jawa Barat kawas Bandung, Cimahi, Bogor, Bekasi sarta Depok.Samentara éta Urang Tionghoa loba ditepungan di ampir seluru wewengkon Jawa Barat.

*KABUDAYAAN SUKU SUNDA

Kabudayaan Sunda mangrupa salah sahiji kabudayaan anu ngabogaan asalkakayaan pikeun bangsa Indonésia anu dina perkembangannya perlu dilestarikan.Kebudayaan-kebudayaan kasebut baris dijabarkan minangka katut:

a.      Sistem Kapercayaan

Ampir kabéh urang Sunda ngagem agama Islam ngan sawaréhleutik anu henteu ngagem agama Islam, diantarana jalma-jalma Baduyanu cicing di Banten. Tapi aya ogé anu ngagem agama Katolik,Kristen, Hindu, Budha. Praktek-praktek sinkritisme sarta mistik masihdipigawé tapi dina dasarna sakumna kahirupan urang Sunda ditujukanpikeun miara keseimbangan alam semesta.

Keseimbangan magis dibéla kalawan upacara-upacara adat,sedengkeun keseimbangan sosial dibéla kalawan kagiatan silih mikeun(gotong-royong). Hal anu menari dina kapercayaan Sunda nyaétalakon pantun Lutung Kasarung anu mangrupa salah sahiji inohongbudaya maranéhanana, anu percaya ayana Alloh anu tunggal (GuriangTunggal) anu menitiskan sawaréh leutik dirina ka dina pikeun miarakahirupan manusa (titisan Alloh ieu disebut Dewata). Ieu meureun bisajadi jembatan pikeun mengkomunikasikan béja alus ka maranéhanana.

b.      Panon Pencaharian

Suku Sunda umumna hirup bercocok pelak sarta henteu resepmerantau atawa hirup berpisah kalawan jalma-jalma sekerabatnya.Kaperluan urang Sunda utamana nyaéta hal ngaronjatkeun tingkathirup, nurutkeun data ti Bappenas di Jawa Barat aya 75% désa miskin. Sacara umum kamiskinan di Jawa Barat disebabkan ku kelangkaan asal daya manusa ku kituna perlunapengembangan asal daya manusa anu mangrupa pendidika, pembinaansarta séjén sajabana pikeun nungkulan kamiskinan kasebut.

c.      Kasenian

1.      Tari Jaipong

Taneuh Sunda (Parahiangan) dipikawanoh ngabogaanrupa-rupa budaya anu unik sarta menarik, Jaipong nyaéta salah sahiji seni budaya anu kaceluk ti wewengkon ieu.Jaipongan atawa TariJaipong sabenerna mangrupa tarian anu geus modern alatan mangrupa modifikasi atawa pengembangan ti tari tradisional khas Sunda nyaéta Ketuk Tilu.Tari Jaipong ieu dibawakeunn kalawan iringan musik anu khas ogé nyaéta Degung anu di jerona mangrupakumpulan rupa-rupa pakakas musik kawas Kendang, Go’ong,Saron, Kecapi, sarta sajabana. Degung bisa diibaratkan ‘Orkestra’dina musik Éropa/Amerika, anu mangrupa ciri has ti Tari Jaipong nyaéta musikna anu ngahentak di mana pakakas musik kendang kadéngé pang menonjol salila ngiring tarian sarta tarian ieu di bawakeun papasangan atawa kelompok.Minangka tarian anu menarik, Jaipong mindeng dipentaskan dina acara-acara hiburan,selamatan atawa pesta perkawinan.

2.      Wayang Golek

Jepang kaci kaceluk kalawan ‘Boneka Jepangna’,Sunda oge kaceluk kalawan kasenian Wayang Golek na.Wayang Golek nyaéta pementasan sandiwara boneka anu dijieun ti kai sarta dicoo ku saurang sutradara anu disebut Dalang.Saurang Dalang ngabogaan keahlian dina nurutan sagala rupasora manusa kawas halna Jaipong, pementasan Wayang Golekdi pirig musik Degung pepek jeung Sinden. Wayang Golek biasana dipentaskan dina acara hiburan,pesta pernikahan atawa acara séjénna. Waktu pementasana ogé unik, nyaéta dina waktu peuting  (biasana sapeuting suntuk) dimimitian ti jam 20.00 atawa jam 21.00 nepi ka jam 04.00 isuk-isuk. Carita anu dibawakeun rata rata dina pergulatan antara kebaikan sarta kajahatan ( Tokoh bageur boh ngalawan Tokoh jahat) caritana biasana di ilhami ku budaya Hindu ti India,kawas Ramayana boh Perang Baratayuda.Karakter karakter dina carita nyokot ngaran-ngaran ti taneuh India,dina Wayang Golek aya karakter anu pohara diwanti wanti pementasana nyaéta tokoh anu dingaranan jeung Purnakawan kawas Dawala sarta Cepot. Inohong-inohong ieu di pikaresep lantaran maranéhanana mangrupa tokoh anu sok ngaperankeun peran lucu ( kawas pelawak ) sarta mindeng nguseup gelak tawa panongtona lantaran dina ngapaenkeun tokoh na,Dalang maenkeun kalawan variasi anu menarik.

d.      Basa

Basa nu dipaké ku suku ieu téh basa Sunda, Basa Sunda nyaéta basa anu diciptakeun sarta dipaké minangka keur alat komunikasi ku Suku Sunda,sarta minangka alat pengembang sarta nu ngarojong kabudayaan Sunda éta sorangan.Sajaba ti éta, Basa Sunda mangrupa bagian ti budaya anu mikeun sipat anu has minangka identitas SukuSunda anu mangrupa salah sahiji Suku ti sawatara Suku anu aya di Indonésia.

BAB III

PEMBAHASAN

 

MASALAH SOSIAL DINA MASARAKAT SUNDA

Kabudayaan Sunda kaasup salah sahiji kabudayaan suku bangsa diIndonésia anu umurna pohara kolot dibandingkeun kalawan kabudayaan Jawa. Kabudayaan Sunda sabenerna kaasup kabudayaan anu umurna relatif leuwih kolot sahenteuna dina hal ngawanohan ka budaya tulis. “Kagemilangan”kabudayaan Sunda ti baheula,khususna sawaktu Karajaan Tarumanegara sarta Karajaan Sunda,dina perkembangana remen ogé dipaké minangka acuan dina ngametakeun naon anu dingaranan kabudayaan Sunda.

Dina perkembangan kabudayaan,Sunda kiwari kawas keur kaleungitan ruhna pangabisa beradaptasi,pangabisa mobilitas,pangabisa tumbuh sarta berkembang,sarta pangabisa regenerasi.Pangabisa beradaptasi kabudayaan Sunda utamana dina ngarespon sagala rupa tangtangan anu datang boh tijero boh tiluar bisa disebutkeun kurang memuaskan. Komo,kabudayaan Sunda kawas henteu hirup,dimana pahareup-hareup kalawan tangtangan ti luar balukarna teu pisan-pisan matak olohok bilan beuki lila beuki loba unsur kabudayaan Sunda anu leungit ku kabudayaan deungeun.Contona pangécésna nyaéta Basa Sunda anu mangrupa basa komunitas urang Sunda kasampak beuki jarang dipaké urang sunda,khususna para generasi ngora orang Sunda.Anu leuwih ngaprihatinkan deui, ngagunakeun basa Sunda dina komunikasi sapopoé sakapeung di identikeun kalawan “keterbelakangan”,pikeun henteu ngomong primitif.Balukarna,bijil rasa gengsi dina urang Sunda pikeun ngagunakeun basa Sunda dina pergaulannya sapopoé. Komo, rasa “gengsi”ieu sakapeung kapanggih ogé dina maranéhanana anu sabenerna mangrupa pakar di widang basa Sunda kaasup pikeun saukur ngaku yén dirina nyaéta pakar atawa boga keahlian di widang basa Sunda.

Ayana kaayaan anu nunjukeun lemahna daya sarta mutu hirup kabudayaan Sunda lantaran kahenteu jelasan strategi dina ngembangkeun kabudayaan Sunda,hal ieu kasampak ti henteu ayana cecekelan anu lahir ti hiji prosés anu ngamiheulakeun prinsip-prinsip kaadilan ngeunaan usaha ngalestarikeun sarta ngembangkeun sacara berkualitas kabudayaan Sunda.Sumawona lamun urang ningali ayeuna ieu kabudayaan Sunda dihadepkeun dina pangaruh budaya luar,ku kituna lamun urang henteu pinter dina milah jeung nyaring asupna budaya luar mangka kabudayaan Sunda ieu lila-lila leungit.

Sagala rupa unsur kabudayaan Sunda anu sabenerna potensial pisan pikeun dikembangkeun,komo pikeun dijadikeun modél kabudayaan nasional nepi ka kiwari tacan meunang campaan anu nyukupan.Nyandak conto sagala rupa kadaharan tradisional anu di piboga ku Sunda ti mimiti bajigur, bandrek, surabi,colenak, wajit, borondong, klontong, ranginang, opak nepi ka ubi cilembu,naha ayati pamaréntah pikeun ngolah kalawan leuwih tanggung jawab ambéh bisaditarima ku komunitas lega.

Lemahna budaya maca, tulis sarta lisan disangka ogé jadi cukang lantaran lemahna daya hirup sarta mutu hirup kabudayaan Sunda.Lemahna budaya tulis dina komunitas Sunda sacara henteu langsung mangrupa representasi ogé ti lemahna budaya tulis ti bangsa Indonésia. Fakta anu pang menonjol ti ieu téh minimna karya-karya tulis kabudayaan Sunda atawa karya tulis anu ditulis kuurang Sunda.

*SISTEM INTERAKSI DINA SUKU SUNDA

Jalinan hunbungan antara individu-individu dina masarakat Suku Sunda dina kahirupan sapopoé relatif positif. Sumawona masarakat Sunda ngabogaan sipat “someah hade ka semah” ieu kabuktian loba pendatang atawa sémah henteu kungsi surut aya ka Tatar Sunda kaasup anu horéam balik ka lemburna. Leuwih laér deui loba pisan sektor kagiatan strategis anu di dominasi ku kaum pendatang jeung ieu fakta anu nunjukeun yén urang Sunda miboga sipat soméah sarta bageur ka kaum pendatang boh sémah.

Diaku ogé ku etnik séjénna di nagari ieu yén kalolobaan masarakat Sunda memang geus ngajalin hubungan nu harmonis sarta boga makna kalawan kaum pendatang,sarta mukimin. Hal ieu ditandaan ku hubungan nu jero pinuh empati sarta duduluran.Teu pisan-pisan matak olohok, yén duduluran,silih nyaah sarta komo duduluran mindeng lumangsung dina kahirupan sapopoé antara warga Sunda sarta kaum pendatang.

Perkenalan pribadi, obroleun dina haté ka haté, gaya sarta wanda basa( kaasup logat ngomong ),cara ngomong ( paralinguistik ), basa awak, ekspresi beungeut, cara nyapa, cara diuk sarta aktivitas-aktivitas séjén anu dipigawé baris turut mangaruhan junun henteuna komunikasi antar budaya kalawan urang Sunda. Dina pamustunganana, di balik kearifan, sipat soméah,sarta alus haté urang Sunda, sabenerna masih pohara kentel ku kituna hal ieu jadi penunjang dina kajalina sistem interaksi anu harmonis. 

*CARA NGALESTARIKEUN BUDAYA SUNDA

Pikeun melestarikan basa sarta budaya sunda ditengah gempuran média ayeuna, diperlukeun peran anu leuwih ti kolot dina mikeun pamahaman ka barudakna baris pentingna berbahasa sarta berbudaya sunda. Hal ieu ngingetkeun lobana waktu anu di piboga anak dibéakkeun diimah babarengan kolotna ku kituna peran kolot dianggap faktor anu pang nangtukeun dina pembentukan sipat anak. Ku kituna, diharepkeun lahir generasi penerus bangsa anu henteu ngan ngabogaan kecerdasan akademik tapi ogé kecerdasan sosial.

Salian Ti peran kolot,kelestarian budaya sarta Basa Sunda di Jawa Barat ditangtayungan ku Perda no 5 Taun 2003.Nu isina ngeunaan pemeliharaan basa, sastra sarta aksara wewengkon.

Usaha-usaha anu bisa dipigawé pikeun melestarikan kabudayaan sunda salian nu kasebut tadi nyaeta :

1.       Panangtayungan: ngarawat , miara asset budaya ambéh henteu punah sarta rusak disebabkan ku manusa sarta alam.

2.       Pengembangan: ngalaksanakeun panalungtikan,kajian laporan,ngaperdalam teori kabudayaan sarta nyiapkeun sarana sarta prasarana nu ngarojong dina panalungtikan.

3.       Pemanfaatan : ngalaksanakeun kagiatan pengemasan produk, bimbingan sarta penyuluhan, kagiatan festival sarta sumebarna informasi.

4.       Pendokumentasian: ngalaksanakeun kagiatan pembuatan laporan mangrupa narasi anu dilengkepan kalawan poto sarta audio visual